BEELD
cirkelvormige radar met draaiende elektromagnetische golven
in de cirkel: de grenzen van de provincie Limburg
rechts en links: oorlogsvliegtuigen en vallende bommen
geluid van elektromagnetische golven
TITEL IN BEELD
“Onder de RADAR”
Verzet in Limburg
Sluikpers
BEELD
historische luchtfoto van Waterschei (Genk)
BEELD
Cyril Rubens, historicus, staat op het mijnterrein van Waterschei
CYRIL RUBENS VERTELT
Tijdens de eerste maanden van de Duitse bezetting van België gedroegen de Duitsers zich nog neutraal. Daardoor werd hun militaire aanwezigheid hier in den beginne gedoogd. Schuchtere verzetsbewegingen, die niettemin al vroeg waren opgericht, boekten daarom aanvankelijk weinig resultaat en genoten zeker niet de steun van de doorsnee bevolking van België.
BEELD
historisch pamfletten en affiches van de partisanen
CYRIL RUBENS VERTELT
Vandaar dat hun acties zich beperkten tot het drukken en verspreiden van anti-Duitse pamfletten en illegale kranten. Verzetslui Jean Dubois en Max De Vries waren ervaringsdeskundigen.
BEELD
Max De Vries, partizaan, zit in zijn woonkamer
MAX DE VRIES VERTELT
Wat konden we doen op dat ogenblik? Er was nog helemaal geen kwestie van gewapende weerstand, alhoewel we al enkele wapens hadden. We konden een clandestien blad uitgeven.
BEELD
historisch pamflet dat oproept tot patriotisme en verzet
MAX DE VRIES VERTELT
We konden antwoorden op de leugens van de collaboratie en de leugens van de Duitsers. En we hebben dan een blad opgericht en dat hebben we ook ‘Verzameling’ genoemd.
BEELD
historische foto van Lucien Vanherle
MAX DE VRIES VERTELT
En nu heeft Lucien Vanherle, de inspecteur van Saint-Michel, een belangrijke rol daarin gespeeld in die zin dat hij een schrijfmachine had. En hij had een camionette, waarmee hij alle winkels en cafées van Limburg afreed om de sigarettenverkoop te controleren.
BEELD
videobeelden van de werking van een stencilapparaat van het type ‘Plano’
MAX DE VRIES VERTELT
Op het schrijfmachine kon men met doorslagpapier tot tien exemplaren kloppen. Dat was bijna niets, maar tien exemplaren dat was toch van groot belang op dat ogenblik. Tien mensen die opeens iets in hun handen kregen en die opeens tot de conclusie kwamen: er gebeurt iets hier rondom mij. Ik weet niet wie, ik weet niet wat, maar dat krijg ik hier in mij handen, in de bus, onder de deur of hoe dan ook.
BEELD
videobeelden van de werking van een stencilapparaat van het type ‘Ronéotype’
MAX DE VRIES VERTELT
Maar dat was natuurlijk niet voldoende. We moesten komen tot een kleine geheime drukkerij.
BEELD
Jean Dubois, verzetsstrijder, zit in zijn woonkamer
JEAN DUBOIS VERTELT
Ik had juist pamfletten gekregen van onze master, van Karel Vandenhove, dus ik had die pamfletten meegenomen naar de mijn en in mijn kast gestoken. Zondags was een match in Waterschei van Waterschei Thor tegen Cercle Brugge. En ik speelde toen bij Waterschei Thor.
BEELD
historische luchtfoto van de mijn van Waterschei en foto’s van de voetbalploeg Thor Waterschei en de match tegen Cercle Brugge
JEAN DUBOIS VERTELT
Dus ik moest zondags ook meespelen en ik had die pamfletten in afwachting in mijn kast gezet. Dan wou ik die zondags ‘s morgens terug gaan halen om die op het plein uit te delen. En de pamfletten die waren dus in mijn kast. Die Jef Daenen, ik zal zijn naam zeggen, die had altijd middagpost. Die begon om twee uur tot tien uur, maar ik had
Om vier uur gedaan, ik had de dagpost. Toen ik weggegaan ben om vier uur, toe is hij gaan snuffelen in mijn kast en heeft die pamfletten gevonden.
BEELD
historische foto van een van de pamfletten van Jean Dubois
JEAN DUBOIS VERTELT
En die pamfletten geeft hij weggenomen, in zijn kast gezet, en hij is zijn overste, Zwakhoven, gaan verwittigen.
BEELD
historische foto van de mijn van Waterschei
JEAN DUBOIS VERTELT
Maar wat hij niet wist, is dat de kraan was binnengekomen daar in het werkhuis en de machinist van de kraan was zijn boterhammen aan het eten, maar die Jef wist dat niet. En die machinist heeft gezien dat Jef Daenen pamfletten uit mijn kast haalde en in zijn kast zette en hij, Pullings, is meneer Antione, die ook bij het verzet was, gaan verwittigen. Dan heeft meneer Antoine – die was ook dienstoverste – een foefje gevonden om Jef Daenen uit het atelier te krijgen. Hij moest naar het magazijn stukken gaan halen. Terwijl dat Jef Daenen weg was, hebben ze de pamfletten uit zijn kast gehaald.
BEELD
historische foto van de mijn en de tuinwijk van Waterschei
JEAN DUBOIS VERTELT
Zondags ‘s morgens kwam meneer Antoine thuis langs en hij zij: “Jean, ge moet onderduiken, want Jef Daenen heeft waarschijnlijk u aangegeven. Ze zullen wel u komen aanhouden, of het een of ander.”
BEELD
historische foto van de tuinwijk van Waterschei en videobeelden van het huis van Jean Dubois
JEAN DUBOIS VERTELT
Ik ben thuis gebleven omdat we wisten dat als de Gestapo thuis kwam, en ik was er niet, dan hadden ze mijn broer of mijn vader meegenomen. Dus ik bleef thuis.
BEELD
historische foto van de match van Thor Waterschei tegen Cercle Brugge
JEAN DUBOIS VERTELT
Na de middag ben ik gaan voetballen tegen Cercle Brugge. We hebben zelfs gewonnen met 3-2. ‘s Avonds ben ik naar de cinema gegaan ook nog met twee vrieden, die ook nog bij de weerstand waren, Jules Boutefeux en Noël Dessart, en ik ben naar huis gegaan, bed in gekropen.
BEELD
videobeelden van het huis van Jean Dubois
JEAN DUBOIS VERTELT
Ik was nog geen half uur in bed – bom, bom, bom bom tegen de deur – lawaai “Aufmachen, aufmachen” - stonden daar twee Feldgendarmen. “Jean Dubois?” “Ja” “Anziehen und mitkommen.” Ik ging naar boven, mij aankleden. Toen ik naar beneden kwam, heb ik later vernomen en ik heb dat gezien, hadden ze alle kasten opengegooid, overal gesnuffeld, en er was een Feldgendarme, die kwam terug uit de kelder met een geweer. “Was ist das?” Ja dat had ik vergeten, want de hele bazaar, alle pamfletter die ik thuis had, de hele bazaar, had ik weggedaan. Maar dat geweer, goed ingewikkeld in de kelder, dat was ik vergeten … dat geweer. Toen vroegen ze mij, ik moest dus de namen zeggen van wie ik de pamfletten gekregen had. Ik zeg: “Pamfletten? Ik heb geen pamfletten.” Natuurlijk toen begon het, klats hier, klats daar en dit en dat. Mijn vader wou tussenbeide komen. Hij [de Feldgendarme] haalde zijn revolver uit en met de kolf sloeg hij mijn vader in zijn gezicht. Zijn gezicht heel open. Mijn moeder kwam ook tussenbeide, mijn moeder ook omgestoten, op de grond gevallen, terug opgestaan. Maar ik hield vol, dat ik geen pamfletten had.
“Wie zegt dat ik pamfletten heb? Ik heb geen pamfletten.” Zij hadden ook niets in hun handen, versta je. Ja toen waren ze stilaan met hun twee … “Als u een naam noemt van iemand die u weet dat pamfletten heeft, dan mag u hier blijven. Dan gaat u niet mee.” Dat was een balans. Ik moet ofwel iemand verraden die ik kon, ofwel hoe en wat. Natuurlijk wij wisten dat toen wij bij het verzet geweest zijn, zwijgen dat was … Ik zeg: “Ik ken niemand” en dit en dat, “Ik heb geen pamfletten.” “Ah, mitkommen.”
BEELD
historische foto van de tuinwijk van Waterschei
JEAN DUBOIS VERTELT
Toen buiten stonden ook twee Gestapo-mannen – leren jas en hoed. Dan hebben ze mij gebracht naar de rijkswachtkazerne in Genk.
BEELD
historische foto’s van de rijkswachtkazerne in Genk
JEAN DUBOIS VERTELT
Ik stond aan een tafel en die mannen stonden daar voor mij. En nog, en nog, “Wie”, en zeg en natuurlijk – u kent dat – watch hier, watch daar en zo. “Zeg het maar, dan brengen we u naar huis.” Maar aan de andere kant van de kamer stond de planton – zoals ze zeggen – de rijkswacht van dienst. Hij bekeek mij en schudde nee met zijn hoofd. Hij wist dat als ik iemand noemde, dan ja.
BEELD
historisch pamflet dat mijnwerkers oproept tot verzet
MAX DE VRIES VERTELT
Helemaal aan de beginnen hebben we een stunt uitgehaald met een stempel. In die zomer van 1940, toen dacht iedereen aan de winter die winter die ging aankomen en de hongersnood die in het verschiet was. Want ondertussen was de ravitaillering, de rantsoenering was uitgevonden door de Duitsers. Het was al een begin van hongersnood. Iedereen op de buiten speculeerde in aardappelen. Ze herinnerden zich de Eerste Wereldoorlog - “Kartoffelen” - maar nu was het zo dat in die zomer van ‘40 er een grote vijand van de aardappelen opgedoken was uit Amerika. Dat was de Coloradokever.
BEELD
historisch strooibriefje met een stempel van de Coloradokever
MAX DE VRIES VERTELT
De Coloradokever, die vrat het loof van de aardappelen af en dan waren er geen knollen. Dus de Coloradokever was de vijand van de dag. We hebben een stempel laten maken in Luik. Een rubberstempel, een ovale stempel, die de vorm had, maar vergroot, van een Coloradokever. Een Coloradokever ziet eruit als een lievevrouwebeestje, maar hij is geel met zwarte vlekjes. Die stempel was zo groot als een ei en daar stond een Coloradokever op, maar op zijn rug stond een hakenkruis.
BEELD
historisch strooibriefje met een stempel van de Coloradokever
MAX DE VRIES VERTELT
Vanonder rondom hem stond de tekst: “Dood aan de Coloradokever”. Dan zijn we overeengekomen, nu gaat die stempel van lid tot lid en wie de stempel heeft, die verzamelt al zijn schoolschriften en ongebruikte bladen en alle ander mogelijk papier dat hij heeft en dan werd de hele avond gestempeld zo klop klop klop. Dan werden met de schaar die streepjes uitgesneden. Wanneer men er enkele honderden had, werden de zakken volgepropt en dan sprongen we op de fiets bij valavond. Het was volle zomer en als het droog was, werden die Coloradokevers uitgeworpen, die de mensen ‘s anderendaags vonden en dat maakte sensatie. Men kan zich dat nu niet voorstellen. Dat was eigenlijk een zeer kleinschalig gedoe.
BEELD
historisch strooibriefje dat oproept tot verzet
CYRIEL RUBENS VERTELT
Dat veranderde toen vrijheidsbeperkende maatregelen werden genomen: de gemeente- en provincieraden mochten niet meer vergaderen, de avondklok werd ingesteld en er kwamen problemen met de voedselbevoorrading. De climax werd bereikt op 6 oktober 1942, toen Duitsland in de door de Wehrmacht bezette gebieden, dus ook in België, de verplichte tewerkstelling invoerde: landgenoten werden gedwongen naar Duitsland te reizen en daar een tijdlang te werken in de Duitse oorlogseconomie. Een en ander zette kwaad bloed bij de Belgen en veel jongeren doken onder voor de rest van de oorlog. De tegenstand tegen de Duitse overheersers en hun aanhangers, groeide
BEELD
historische foto van de mijn van Waterschei
TEKST IN BEELD
met dank aan
Marc Bertrands, Freddy Hamonts,
Eddy Vanderpoel – Focus History,
Alex Marut – Taskforce Liberty,
Familie Dubois, Dépot d’Histoires
Samuel Pauwels – Nationaal Museum van de Weerstand
www.onderderadar.be
logo provincie Limburg
Bekijk ook onze andere films over verzet in Limburg
