Huisvesting Arbeidskrachten

De aandacht voor huisvesting van (internationale) arbeidskrachten groeit. En dit is voor onze provincie niet nieuw. We denken aan ons rijk mijnverleden waarbij werknemers van de mijn gehuisvest werden in de tuinwijken die met dit doel ontworpen en gebouwd zijn.

Samen met heel wat collega’s proberen we meer zicht te krijgen op dit complexe thema. Complex daar arbeidskrachten uit binnen-of buitenland die naar Limburg komen hier werken én verblijven of wonen én leven. Dit geldt bij uitbreiding ook voor de gezinsleden die hen vergezellen.

Daarom organiseert de Woonacademie op 9 september een studievoormiddag. We zijn ervan overtuigd dat een multisectoriële benadering de meeste kansen biedt om een zicht te krijgen op de kansen en problemen om een structurele aanpak uit te werken. We denken aan de regelgeving van de verschillende beleidsniveaus, de visieverschillen tussen en binnen diverse sectoren (wonen, omgeving, ABB, Welzijn, toerisme, economie, tewerkstelling ,…). Kortom, alle uitdagingen waarmee we op een gecoördineerde wijze aan de slag moeten. 

1. Woonacademie – 9 september 2024 Huisvesting Arbeidskrachten
2. Een eerste schets van de vele uitdagingen
3. Huisvesting arbeidskrachten en regelgeving "wonen"
4. Huisvesting arbeidskrachten in de praktijk: algemeen
5. Limburgse lokale besturen aan zet
6. Meer inspiratie
7. Gluren bij de buren

1 Woonacademie Huisvesting arbeidskrachten 9 september 2024

De Woonacademie van de provincie Limburg en Wonen in Vlaanderen sloegen de handen in elkaar en organiseerden op maandag 9 september een boeiend informatie-en inspiratiemoment. Hieronder kun je de presentaties van de sprekers downloaden.

Programma

Limburg in beeld          

• Waarom economisch versnellen leefkwaliteit vergt – Noël Slangen, algemeen directeur POM Limburg
• De winst van het niet-bouwen – Tim Vekemans, architect bij RE-ST en praktijkassistent Ontwerpmethodiek & Typologie UHasselt Faculteit Architectuur & Kunst
• Leren uit de praktijk van gecoördineerde flexacties – Annemie De Boye en Kurt Adriaenssens, coördinator en jurist ARIEC Limburg 

Vlaamse werkgroep huisvesting arbeidskrachten?

• Vlaams kader: handvaten voor een lokale aanpak van huisvesting arbeidskrachten - Kim Luys, begeleider lokaal woonbeleid Wonen in Vlaanderen 

Lokale besturen aan zet: de zoektocht van vier Limburgse gemeenten en intergemeentelijke samenwerkingen  

• Kamerreglement - Shanna Van Gompel, coördinator IGS Woonverhaal 
• Kamerwonen en dichtheidsvisie - Ann-Sophie Raes en Joren Leppens, Team Stadsontwikkeling Stad Lommel 
• Richtlijnenkader voor de huisvesting van tijdelijke arbeidsmigranten - Bertien Buntinx en An Dreesen, groepscoördinator omgeving en huisvesting Gemeente Houthalen-Helchteren en adviseur lokaal woonbeleid Woonfocus 2.0
• Beleidskader huisvesting tijdelijke arbeidskrachten Genk - Tim Vanbrabant, coördinator IGS GAOZ

12.45 u.  Netwerkmoment met soep en broodjes

2 Een eerste schets van de vele uitdagingen

2.1 Verschillende definities

In de codex wonen is vorig jaar een definitie van een arbeidskracht opgenomen. Het kan gaan om een persoon van bijvoorbeeld de kust die in Limburg komt werken en niet elke dag op en neer wil rijden, of een werkkracht die vanuit het buitenland naar Vlaanderen komt om hier te verblijven en in Vlaanderen of elders werkt. Seizoensarbeiders zijn ook arbeidskrachten. Hiervoor is specifieke regelgeving opgenomen in de codex wonen.

Als we naar de internationale werknemers kijken, dienen we een onderscheid te maken tussen Europese arbeidskrachten en niet-Europese arbeidskrachten m.i.v. gedetacheerden, zelfstandigen, … Allen, al dan niet ondersteund door hun werkgevers, zijn op zoek naar huisvesting in Limburg of daarbuiten. Op dit ogenblik kunnen we geen concreet cijfer op het aantal arbeidskrachten plakken, waardoor de impact op de reguliere woonmarkt niet duidelijk is. Men spreekt ook over een illegaal circuit: arbeidskrachten die hier verblijven en/of werken én niet over de juiste documenten beschikken. Een groep die kwetsbaarder is voor sociale uitbuiting en dus ook op vlak van kwalitatief wonen.

2.2 De bril van wonen en ruimte

Vanuit de bril van wonen kunnen we verschillende groepen onderscheiden waarbij 2 elementen belangrijk lijken te zijn, namelijk het al dan niet tijdelijk verblijf in ons land én het al dan niet vergezeld zijn van hun gezin/met het oog op gezinshereniging. Deze laatste groep beweegt zich vaak op dezelfde krappe kwalitatieve en betaalbare woningmarkt in Limburg.  Wat betreft huisvesting van arbeidskrachten die hier tijdelijk en alleen zijn, horen we de volgende signalen. Naast de aanvragen voor kamerwonen lijken gemeenten meer en meer vergunningsaanvragen te krijgen om grotere woningen, leegstaande panden om te bouwen tot huisvesting voor arbeidskrachten. Grotere woningen lijken ook vaker ingehuurd/aangekocht te worden door werkgevers, interimkantoren, … om hen te huisvesten en om deze woningen, al dan niet vergund, om te vormen tot kamerwonen. Daarnaast verblijven arbeidskrachten ook in toeristische verblijven op permanentere basis (bv. op een recreatiedomein) of tijdens het laagseizoen in vakantiewoningen en b&b’s.

Van de wooninspectie en het werkveld weten we dat de woonkwaliteit niet altijd gegarandeerd is: d.w.z. slecht onderhouden en onveilige woningen, het delen van kamers, te hoge huurprijzen, de vermarkting van het verhuren van kamers al dan niet met bonafide bedoelingen, … Ook Ariec Limburg wordt geconfronteerd met wantoestanden.

Naast de kwaliteit van wonen is het locatiebeleid ook belangrijk. Momenteel zien we nog te vaak dat deze zich concentreren in buurten met goedkopere woningen, leegstand en een zekere kwetsbaarheid. De leefbaarheid van een buurt met haar dienstverlening zoals onderwijs komt zo nog meer onder druk te staan. Voor gemeenten is het dan ook een uitdaging om op zoek te gaan naar panden en locaties waar huisvesting voor kleine of grote groepen arbeidskrachten, gezinnen mogelijk is.

2.3 De bril van economie en tewerkstelling

Limburg heeft net als alle andere provincie in Vlaanderen en België nood aan economische stabiliteit en groei. We horen drie argumenten op de diverse tafels naar boven komen.

De VDAB spreekt van een spanningsboog. Limburg telt heel wat openstaande vacatures die niet, of onvoldoende snel, kunnen ingevuld worden door de huidige groep van werkzoekenden. En deze spanningsboog daalt in Limburg waardoor er nog meer op economische migratie ingezet dient te worden. De adviescommissie Economische migratie verwacht dat de Vlaanderen meer en meer nood heeft aan buitenlandse arbeidskrachten. Onder andere ook door onze verouderende bevolking.

Het aantal knelpuntberoepen groeit, waardoor werkgevers meer internationale werknemers kunnen aantrekken. De groep van arbeidskrachten wordt dan ook diverser en diverser. Werkgevers geven aan het vergunningenbeleid (tewerkstelling/verblijf) best nog sneller kan. Hierdoor geraken de vacatures sneller ingevuld.

En Limburg wil gaan voor een economische versnelling. Denken we aan de Einsteintelescoop met heel wat nieuwe werknemers die uiteraard ook het best wonen in deze regio.

Daarnaast is er ook een groot onderscheid tussen arbeidskrachten die aangetrokken worden omwille van hun specifieke deskundigheid en hoge scholingsgraad (bv postdoc, proffen, verpleging, ...) of arbeidskrachten die aangetrokken worden voor jobs waar de Vlaamse arbeidsmarkt niet aan kan beantwoorden (bouw, au pair, chemie, transport, …).

2.4 Limburg is geen eilandje

De ligging van Limburg maakt dat o.a. Nederlandse werkgevers in Belgisch Limburg op zoek gaan naar huisvesting voor arbeidskrachten die in Nederland tewerkgesteld worden. En dit staat los, of toch niet, van het Nederlandse, Duitse en Luxemburgse woonbeleid. Zo dwingt de krapte op de woningmarkt in Nederland werkgevers op een gestructureerde manier op zoek te gaan naar woonoplossingen in Vlaanderen. Onder andere Stichting Normering Flexwonen NL heeft hiervoor een model ontwikkeld en wil meer impact hebben op de woonkwaliteit.

In de ambitienota van Brainport Eindhoven lezen we dat zij 70.000 extra werknemers willen aantrekken. Dit zou een equivalent zijn van 60.000 wooneenheden. En hiervoor wordt zowel naar de Antwerpse en Limburgse Kempen gekeken als groeiregio.

2.5 Data en cijfers

Het lijkt onbegonnen werk om voor Limburg correcte en richtinggevende cijfers samen te brengen. Er bestaat immers geen unieke databank. Beschikbare data hebben steeds betrekking op een specifiek aspect en dan nog vaak met een andere bril op. Gecontacteerde kenniscentra en studiebureaus denken graag met ons mee.

Samen met een werkgroep ad hoc proberen we de puzzel samen te leggen en het aantal (internationale) arbeidskrachten en de impact op de woningmarkt in Limburg in kaart te brengen. Op deze manier willen we gemeenten en andere woonactoren ondersteunen om meer data gedreven en onderbouwd beleid te voeren. In het kader van het Ruimtepact 2040 maken we samen met Ruimtelijke Planning de koppeling naar goed locatiebeleid.

3 Huisvesting arbeidskrachten en regelgeving met de focus op wonen

3.1 Vlaamse regelgeving wonen: specifiek kader voor huisvesting van arbeidskrachten

Het afwijkend kader op kamerwonen voor tijdelijke huisvesting van arbeidskrachten trad in werking op 1 oktober 2023. Zo ligt bijvoorbeeld de minimale oppervlaktenorm voor een kamer lager dan in de algemene woonkwaliteitsnormen voor kamers. Om dit decreet en uitvoeringsbesluit te kunnen toepassen dient elk lokaal bestuur een verordening op te maken en dit in tegenstelling tot het cataractdecreet voor seizoensarbeiders.

Enkele reacties uit de woonpraktijk ...

• De term arbeidskracht is nu duidelijk gedefinieerd codex wonen.
• Als gemeente kan je best goed nadenken of je wilt werken met kamers die enkel kunnen bewoond worden door de specifieke doelgroep arbeidskrachten, studenten enz. Of kies je beter voor het volgen van de normen voor kamers algemeen zodat je kan inzetten op flexwonen en/of een mix van doelpubliek.
• De opmaak en toepassing van een kamerreglement is een belangrijke stap in de aanpak van dit thema, maar het is niet de volledige oplossing.

3.2 Vlaamse regelgeving Ruimtelijke Ordening: handeling van algemeen belang

Op 9 juli 2021 wijzigde de Vlaamse Regering het besluit van de Vlaamse Regering van 5 mei 2000 tot aanwijzing van de handelingen van algemeen belang in de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening wat betreft verplaatsbare constructies voor gegroepeerde tijdelijke huisvesting van werknemers en projecten door of in opdracht van de overheid.

Hierdoor kan er afgeweken worden van de stedenbouwkundige voorschriften bij grote werken met openbaar nut, bijvoorbeeld infrastructuur werken, wegen, nutsvoorzieningen enz.

4 Huisvesting arbeidskrachten in de praktijk

4.1 Vlaamse Werkgroep huisvesting arbeidskrachten en digitale nota

Op initiatief van Wonen Vlaanderen is een werkgroep opgericht met vertegenwoordigers van lokale besturen, Vlaamse en federale administraties met raakvlakken zoals toerisme, Agentschap Binnenlands Bestuur, Economie, enz. De info verzameld in deze werkgroep is gebundeld in een nota: “Huisvesting arbeidskrachten. Handvaten voor een lokale aanpak”. De werkgroep heeft alleszins de ambitie om deze nota verder te blijven verfijnen en aan te vullen.

4.2 Innovatief project wonen: een richtlijnenkader voor huisvesting voor tijdelijke buitenlandse werknemers – Woonfocus 2.0

Met een toelage van de provincie Limburg werkt IGS Woonfocus 2.0 momenteel een richtlijnenkader uit voor de huisvesting van tijdelijke buitenlande werknemers. Stebo vzw, heeft als coördinator van het IGS An Dreesen en Frauwke Bormans als projectleiders aangesteld.

De gemeenten Maasmechelen, Houthalen-Helchteren en Heusden-Zolder hadden nood aan een beter zicht op de woonvraag voor huisvesting van tijdelijke buitenlandse werknemers. Zij willen een antwoord kunnen bieden aan ontwikkelaars, werkgevers en ontwerpers die goede en correcte huisvesting voor buitenlandse werkkrachten willen voorzien.

Het kader heeft als doel de gemeenten te ondersteunen om kwaliteitsvol wonen op geschikte locaties te kunnen voorzien. Daarnaast worden architecturale ontwerpen samengebracht ter inspiratie voor het kwalitatief wonen voor buitenlandse arbeiders. Hiervoor deed Woonfocus 2.0 beroep op de ontwerpstudio van UHasselt o.l.v. Ludo Schouterden en Tim Vekemans.

De provinciale toelage loopt eind 2024 af waarna de implementatie verder financieel ondersteund wordt door Wonen in Vlaanderen i.k.v. de IGS-financiering.

4.3 ARIEC Limburg

De federale overheid telt in elke provincie een ARIEC. In Limburg bestaat de afdeling uit 4 personen. Op vraag van lokale besturen coördineren zij flexacties om wantoestanden en vermoedens van georganiseerde criminaliteit aan te pakken. Dit betreft meestal acties die samenwerking behoeven op diverse vlakken zoals tewerkstelling, sociale inspectie, controle verblijfsdocumenten en woonkwaliteit.

4.4 Internationaal huis – POM Limburg

Een Internationaal Huis dient als informatie-, kennis- en dienstencentrum voor internationale individuen en hun families, en voor organisaties in verschillende regio’s in Vlaanderen die internationaal talent tewerkstellen.

In Limburg maakt het Internationaal Huis deel uit van het welkomsmanagement van POM Limburg onder de naam "Expat Centre Limburg". Naast een brochure voor bedrijfsleiders vind je op de site ook een welkomgids voor internationale werknemers.

5 Huisvesting arbeidskrachten: Limburgse lokale besturen aan zet

De thematiek is complex en de lokale besturen zijn meer en meer genoodzaakt om een initiatief te nemen. Aangehaalde redenen zijn: zicht krijgen op het aantal arbeidskrachten dat verblijft op het grondgebied van de gemeenten, voorkomen en aanpakken van problematische situaties woonkwaliteit, bundelen van krachten vanuit verschillende sectoren om meer te kunnen sturen en te voorkomen dat de huisvesting (met gevolgen voor onderwijs, samenleven, …) zich al te zeer concentreren op niet gewenste locaties of in de meest kwetsbare buurten.

5.1 Stad Genk - Waterschei / IGS GAOZ (Genk, As, Oudsbergen en Zutendaal)

Genk sloot met de Vlaamse overheid een wijkverbeteringscontract af. Het project beoogt de uitbouw van een gecoördineerde, operationele samenwerking op het snijpunt van veiligheid, wonen, welzijn en sociale cohesie. Waterschei is een kwetsbare wijk met heel wat troeven, waarbij de goede burencontacten erg belangrijk zijn, maar waarbij de instroom van een extreem kwetsbare groep erg veel druk legt op de wijk en de samenleving. Een aantal wijkproblematieken overstijgen de capaciteit van het lokaal bestuur, zoals een slechte arbeids- en woonsituatie gekoppeld aan malafide huiseigenaars en werkgevers.

Als stad heeft Genk weinig impact op de achterliggende mechanismen m.b.t. tewerkstelling en huisvesting die ervoor zorgen dat net deze kwetsbare groep arbeidsmigranten (van Bulgaarse origine) in precaire situaties terechtkomen. Er is ook het inburgeringsaspect: vandaag neemt slechts één op 8 van de Bulgaarse doelgroep deel aan de programma’s voor inburgering (rechthebbende EU-burgers). Anderzijds ziet men dat het samenleven in de wijk moeilijk loopt en dat een beperkte kennis van de taal en van de dagdagelijkse samenlevingsvormen hier zeker debet aan zijn. Op vlak van inschrijvingsbeleid en regelgeving daaromtrent heerst er een tegenstrijdigheid tussen de vreemdelingenwetgeving en de regelgeving m.b.t. de bevolkingsregisters.

IGS GAOZ werkt ondertussen in nauw overleg met deze en andere interne diensten zoals de politie, dienst economie, ruimtelijke planning, enz  verder aan een beleidskader huisvesting arbeidskrachten met de focus op 4 strategieën waaronder locatiebeleid en een convenant met werkgevers. (zie presentatie Woonacademie 9/9)

5.2 IGS Woonverhaal (Beringen, Tessenderlo, Ham en Leopoldsburg)

IGS Woonverhaal beschrijft het traject als een zoektocht. Initieel was het belangrijk om de thematiek zichtbaar te maken en goed te duiden om de noodzaak tot de opmaak van een kamerreglement  te motiveren. Vanuit de concrete praktijk van controles woonkwaliteit heeft het IGS een werkbaar kader opgemaakt. Na de verkenningsfase heeft het beleid de beslissing genomen tot het invoeren van een kamerreglement waardoor wantoestanden beter kunnen vermeden worden, een kamerreglement voor alle bewoners niet specifiek voor huisvesting arbeidskrachten.

5.3 Gemeente Houthalen-Helchteren en IGS Woonfocus 2.0

Initieel was het zo niet evident om actief met "wonen" binnen het complexe project Noord-Zuid aan de slag te gaan. Houthalen-Helchteren heeft mits veel overleg een integrale aanpak uitgewerkt samen met de Werkvennootschap en andere partners. Door de keuze van de ondertunneling van een gedeelte van het traject zijn er initiatieven op verschillende terreinen opgestart:

• begeleiden van kwetsbare bewoners in hun zoektocht naar een nieuwe woning
• opmaken van een doelgroepenplan i.k.v. toewijzing sociale woningen
• aandacht voor duidelijke en transparante communicatie naar bewoners
• overleg met Omgeving Vlaanderen om de arbeidskrachten van dit Complex project te huisvesten onder andere door het aanduiden van een werfzones.

Daarnaast is de gemeente een van de initiatiefnemers van het subsidieproject uitgevoerd door Woonfocus 2.0. De gemeente wil op zoek naar geschikte locaties om een alternatief te kunnen aanreiken voor bv wonen op een recreatiedomein.

5.4. Stad Lommel

Stad Lommel heeft vanuit hun praktijkervaring een aantal, niet vergunde, kamerwoningen geselecteerd en gaat de eigenaars informeren en sensibiliseren om zich in orde te stellen met de regelgeving indien deze gelegen zijn op een gewenste locatie. Hiervoor heeft Lommel een dichtheidsvisie uitgewerkt als aftoetsingskader. Ook nieuwe aanvragen worden hieraan afgetoetst. Daarnaast werkt Stad Lommel ook mee aan een regionaal kamerreglement.

5.5. Welzijnsregio Noord-Limburg

De gemeenten actief in de welzijnsregio vinden elkaar in deze aanpak van arbeidskrachten. Gezien de grens met Nederland, de aanwezigheid van grote recreatiedomeinen enz. huisvesten deze gemeenten heel wat arbeidskrachten. De ambitie is het opmaken van een gemeenschappelijk kamerreglement met de mogelijkheid tot lokaal maatwerk.

6 Nog meer inspiratie

Adviescommissie Economische migratie publiceerde in maart 2024 een advies waarin ze ingaan op de noodzaak om een beleid uit te werken om een regio te worden die aantrekkelijk is voor economische migratie. Tevens roepen ze om arbeidskrachten goed te informeren over rechten en plichten en te ondersteunen bij zoektocht naar wonen.

Fairwork Belgium: op deze site kun je als werknemer terecht met vragen over werken in België. Ook als je geen of beperkt verblijfsrecht hebt.

EURIEC heeft onlangs haar barrièremodel gepubliceerd. Hierin maken ze een vergelijking tussen België, Nederland en Duitsland op vlak van huisvesting en tewerkstelling. Zij formuleren hierin ook aandachtspunten. In de nieuwsbrief (2024 nr 2) gaan ze ook dieper in op het uitwisselen van gegevens die toegestaan zijn volgens de wet bescherming persoonsgegevens als een bureau uit Nederland arbeidskrachten huisvestigt in bijvoorbeeld Duitsland waarbij er overtredingen van de wet geconstateerd worden.

Myria analyseert migratie, verdedigt de rechten van vreemdelingen en bestrijdt mensenhandel en mensensmokkel. Het komt op voor een overheidsbeleid dat steunt op kennis van de feiten en respect voor de mensenrechten. Myria is een onafhankelijke openbare instelling. Op de site vind je ook cijfers over economische migratie.

7 Gluren bij de buren

Stichting Normering Flexwonen (NL) beheert de registers van ondernemingen die aan de norm voor huisvesting van arbeidsmigranten voldoen. Organisaties die huisvesting voor arbeidsmigranten aanbieden kunnen een certificaat van de Stichting Normering Flexwonen behalen. Hiervoor dienen zij te voldoen aan de norm voor huisvesting van arbeidsmigranten. Huisvestingslocaties van de organisaties die zich aanmelden bij de Stichting Normering Flexwonen worden jaarlijks gecontroleerd. Voldoet de huisvesting niet, en worden zaken niet snel hersteld, dan wordt de aanbieder van huisvesting uit het register van de Stichting Normering Flexwonen geschreven.

Goed om te weten: de Vlaamse normen wijken af van deze van NDL. Als je in een Vlaanderen een pand aantreft met een certificaat van deze Stichting, dien je je altijd te vergewissen of dit pand in orde is met de Vlaamse codex Wonen. Als lokaal bestuur kun je bij de stichting het aantal locaties plus capaciteit opvragen. Locatieplaatsen niet o.w.v. GDPR. Wel kan je zonder deze regelgeving te schenden, wantoestanden op locaties met label SNF melden aan de stichting. (nieuwsbrief Euriec)

Emile Roemer is een bekende naam in Nederland. Onder zijn leiding heeft het Aanjaagteam bescherming arbeidsmigranten eerste aanbevelingen in juni 2020 opgesteld om de positie van arbeidsmigranten in Nederland te verbeteren en misstanden tegen te gaan. In 2023 werd een voortgangsrapportage opgemaakt.

Platform 31 brengt diverse partijen bij elkaar en onderzoekt samen maatschappelijke opgaven in samenhang. Bestuurders, beleidsmakers, professionals, inwoners en ondernemers zoeken oplossingen voor complexe vraagstukken in stad en regio. Hoe komen we tot een inclusieve en duurzame samenleving? Ook rond huisvesting arbeidskrachten hebben ze al diverse acties opgezet.